A Section from the Ottoman Period Hadith Method Gloss: Kara Halil Efendi and His Nüzhe-Kürdî Gloss

Hadis tarihi kitaplarında Osmanlı, üzerinde durulmayan dönemlerden birisidir. Sebepleri arasında Osmanlı’da özgün çalışma yapılmadığı iddiası ve çoğu eserin yazma hâlinde olması zikredilebilir. Oysa olup olmadığının tespit edilebilmesi için öncelikle hâlindeki eserlerin muhtevaları analiz edilmelidir. Böylece hadis eğitimi alanlarında fikir yürütülebilir öne çıkan yönleri ya da eksikleri ortaya konularak tarihine katkı sağlanabilir. Çalışmanın konusu, XVII. yüzyıl âlimlerinden Kara Halil Efendi (öl.1123/1711) onun usûlüne dair Nüzhe hâşiyesi olan İbrahim el-Gürânî üzerine yazdığı hâşiyesidir. Efendi, Osmanlı medreselerinde yetişerek buralarda müderrislik yapmış, ilmiye sınıfının içinden gelen Onun farklı alanlara yönelik hâşiye tarzında eserleri mevcuttur. O, özellikle mantık, âdâb cihet-i vahde gibi alanlarda kendisini geliştirmiştir. Fenârî meşhur eserlerindendir. Hem müderris hem de telif faaliyeti içinde olması, eserlerini genelde eğitim aşamasında yazdığını gösterir. Halil’in müderrislikten sonra kazaskerlik bürokratik görevlere geçmesi, düşüncesinde ile bürokrasi arasındaki ilişkiye bilgi verir. Müderris, muhaşşî bürokrat bir kişiliğe sahip Halil, yetişmesi, ilgi alanları, hedeflerini göstermesi açısından önemli karakterdir. Çalışmada, hayatına söz konusu açılardan yer verilmesi düşüncesini anlama amacına matuftur. Bunların yanında, Aydın bölgesinden Halil’e Boyabadî nisbesinin yanlışlıkla verildiğine değinilmiştir. usûlü literatürünün dönüm noktalarından birisi İbn Hacer’in Nuhbe isimli çalışması yine kendisinin bu eser yaptığı şerhi Nüzhe’sidir. Üzerlerine birçok şerh-hâşiye-ihtisar yapılmıştır. Hâşiyelerden birisi, Hacer’den iki asır yaşayan Gürânî’dir. Gürânî metni yapmıştır. Yazma bulunan bulunmayan hâşiye; Mısır ilmi mirasının Osmanlı’ya aktarımı, dönemi yazıcılığının mahiyeti ilim anlayışı mühimdir. Hâşiye, konularının başında mütevâtir bahsine kadar yazıldığı tüm konuları kapsamaz. Hâşiyede; Nuhbe, Nüzhe, şeklinde dört metin iç içe geçmiştir. Aynı zamanda Kutluboğa Nüzhe’nin diğer şerh hâşiyeleri almaktadır. Bu açıdan çalışma, Hacer sonrasında etrafında oluşan tartışmalar hakkında vermektedir. Tartışmalar, Nuhbe-Nüzhe metninin yazımı, metindeki kelimelerin i’rab durumları, ilminin gayesi, şartları konulardan oluşmaktadır. “dil” merkezli açıklar sarf, nahiv, belâgat alanların bilgisiyle ele alır. noktada, şerhlerinden, mantık Arap dili eserlerinden istifade eder. eser, tedrisât öğrencilere okutmak üzere izlenimi Her kelimenin gramer açıklanması, talebeye öğretilmesi amacını taşımaktadır. Bununla birlikte, konularından hareketle konular derinlemesine izahlar yapılmaktadır. Eser usûl disiplinlerden bakış açıları sunmaktadır. Cihet-i kapsamında usûlünün “ilim” olabilmesi kendine özgü gaye mesâilinin bunlardan Yine eserde mütevâtirin konusunda kurallarından hareket edildiği görülmektedir. hayatı, ilmî kişiliği alınacak, ise Hâşiye alâ Hâşiyeti'l-Kürdî ala Şerhi Nuhbeti'l-Fiker eseri incelenecektir. Böylelikle halindeki eserden literatüründe yazıcılığı oluşmasına sağlanmaya çalışılacaktır.